انواع اوراق مشارکت

(ژانویه)

اوراق مشارکت چیست؟

طبق ماده ۲ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، اوراق بهادار با نام یا بی نامی است که به قیمت اسمی مشخصی برای مدت معینی منتشر می شود و به سرمایه گذارانیکه قصد شرکت در اجرای این طرحها را دارند، واگذار میگردد.

به عبارت دیگر، اوراق های مشارکت نوعی بدهی محسوب می شود، که ناشر اوراق متعهد می شود پس از زمان مشخص شده، وجهی را به عنوان سود اوراق به سرمایه گذار پرداخت نماید، همچنین لازم به ذکر است، خرید و فروش این اوراق مستقیما و یا از طریق بورس اوراق بهادار مجاز می‌باشد.

هدف از انتشار اوراق مشارکت چیست؟

اصولا این اوراق در راستای تامین منابع مالی جهت اجرای طرح های عمرانی دولت به میزانی که در قوانین بودجه سالانه کل کشور مجاز می باشد، انجام می شود، همچنین انتشار اوراق مشارکت در راستای تامین منابع مالی لازم برای اجرای طرحهای عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل‌کشور که مجری آن‌ها شرکت های دولتی و یا شهرداری‌ها می‌باشند، انجام می شود.

پس با توجه به مطالب فوق، هدف از انتشار این اوراق، تامین منابع مالی پروژه ها و کنترل بازار پول می باشد.

ویژگی های اوراق مشارکت

این اوراق برای انتشار، مستلزم رعایات امورات تشریفاتی خاص خود می باشند، لذا ویژگی های این اوراق به شرح ذیل می باشد.

الف. اوراق با نام یا بی نام

این اوراق در تبلیغات رسانه ای به اطلاع عموم می رسد، لذا به آن اوراق نامدار یا بی نام می گویند، لذ اگر اوراق بی نام باشد، به منزله وجه حامل است، ولیکن اگر اوراق با نام باشد، تنها به خود فرد تعلق می گیرد.

ب. اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام

اگر اوراق توسط شرکت های سهامی عام منتشر شود و به جای پرداخت اصل مبلغ، از طریق سهام شرکت، با سایر سهام شرکت‌های پذیرفته‌ شده در بورس اوراق بهادار تعویض ‌گردد، به آن اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام می گویند.

ج. اوراق مشارکت قابل ‌تبدیل به سهام

اوراقی که توسط ناشر بورسی در بورس عرضه می گردد، و در زمان سر رسید اوراق مشارکت و یا در زمان تحقق افزایش سرمایه به سهام تبدیل می‌گردد، البته در این خصوص صاحبان سهام در مجمع عمومی فوق العاده تصمیم می گیرند.

انواع اوراق مشارکت

این اوراق در نظام جمهوری اسلامی، به سه قسم تقسیم بندی می شود، که در ادامه به تعاریف و ویژگی های هریک می پردازیم.

الف. اوراق مشارکت بانک مرکزی

این اوراق در راستای سیاست های اقتصادی دولت، توسط بانک مرکزی در جهت تامین اقتصادی دولت عرضه می شود، و سایر بانک های عامل نیز قادر به خرید آن می باشند، همچنین این اوراق در سازمان بهادار بورس قابل معامله می باشد.

ب. اوراق مشارکت وزارتخانه ‌ها و شرکت‌ های دولتی

معمولا این اوراق توسط وزراتخانه ها و شرکت های دولتی در رستای تامین منابع مالی پروژه های عمرانی منتشر می شود، و توسط بانک های عامل قابل بازخرید می باشد، ولیکن این اوراق در سازمان بهادار بورس قابل معامله نمی باشد

ج. اوراق مشارکت شرکت های بورسی و غیر بورسی

اگر اوراق توسط سازمان بورس اوراق بهادار منتشر شود، به منزله ی تامین منابع مالی توسط شرکت های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار می باشد.

نحوه خرید اوراق مشارکت

اگر شما قصد خرید این اوراق را داشته باشید، باید پس از انتشار این اوراق در خبرها، به یکی از شعبات بانکی ارائه کننده اوراق مراجعه نمایید، و سپس اوراق مد نظر خود را انتخاب نمایید، و در زمان پذیره نویسی اقدام به خرید کنید، شایان ذکر است، در صورتیکه بخواهید اوراق خود را بفروشید، باید از طریق همان شعبه ای که اوراق را خریداری نموده اید، اقدام نمایید.

سوالات پرتکرار

سود اوراق مشارکت چقدر می باشد؟

سود یک ساله این اوراق، برابر با ۱۸ الی ۲۲ درصد است، ولیکن اگر فردی بخواهد، قبل از رسیدن زمان سررسید، اوراق خود را به فروش برساند، سود تعلق گرفته مقداری کاهش پیدا می نماید.

بررسی روش‌های خرید و فروش اوراق مشارکت در بورس و خارج از بورس

در موضوعات مالی و مباحث مربوط به سرمایه‌گذاری، اوراق مشارکت کلمه‌ای نام‌آشناست که همه ما بارها و بارها آن را شنید‌ه‌ایم. این اوراق در بازار بورس و خارج از بورس خرید و فروش می‌شود و طرفداران زیادی در این حوزه دارد. میخواهید بدانید تعریف کامل‌تر این اوراق چیست؟ ما به شما می‌گوییم! اوراق مشارکت نوعی بدهی است که که ناشر با انتشار آن‌ها متعهد می‌شود وجه مشخصی را به‌عنوان سود اوراق در زمان سررسید به خریدار پرداخت کند. از آن‌جایی که اغلب افراد از روش‌های خرید و فروش اوراق مشارکت، انواع آن‌ها، ویژگی‌ها و نکات مهم درباره آن بی‌اطلاع هستند، ما در ادامه برای شما درمورد این موضوعات توضیح داده‌ایم تا جای هیچ سردرگمی و سوالی برایتان باقی نماند؛ پس تا انتها همراه ما باشید.

انواع اوراق مشارکت کدامند؟

پیش از آنکه درباره انواع و روش‌های خرید و فروش و معامله اوراق مشارکت توضیح دهیم، می‌خواهیم شما را با مقوله بورس به طور کامل آشنا کنیم؛ برای این کار کافیست وارد صفحه بورس در مجله لندو شوید و مفصل در این باره بخوانید.

به طور کلی اوراق مشارکت در ایران به ۳ دسته تقسیم می‌شود که به شرح زیر است.

اوراق مشارکت بانک مرکزی

این اوراق توسط بانک مرکزی برای اجرای سیاست‌های اقتصادی و برنامه‌های دولت، منتشر می‌شود و توسط بانک‌های عامل قابل بازخرید است؛ ضمن اینکه بانک مرکزی اصل پول و سود آن را برای خریدار ضمانت می‌کند و همین عامل سبب اطمینان بیشتر برای تزریق دارایی می‌شود.

اوراق مشارکت بورسی و فرابورسی

اوراقی که در بازار بورس توسط شرکت‌های مختلف که به آن‌ها ناشر اوراق گفته می‌شود قابلیت عرضه پیدا می‌کنند؛ برای معامله این اوراق، به کد بورسی نیاز دارید. اگر درباره مقوله کد بورسی به اطلاعات و آگاهی بیشتری نیاز دارید، می‌توانید مفصل در این زمینه مطالعه کنید و بعد از دریافت کد معاملاتی خود، خرید و فروش اوراق مشارکت را آغاز کنید. ناگفته نماند که ما در ادامه این مطلب، مراحل این خرید و فروش را به صورت شفاف و کامل بیان کرده‌ایم.

اوراق مشارکت خارج از بورس

این اوراق، بدون نام هستند و سرمایه‌گذار باید یک بانک را به عنوان عامل مشخص کند و برای خرید به همان بانک عامل مراجعه کند؛ اوراق خارج از بورس خود به سه دسته تقسیم می‌شود:

• بانام یا بی‌نام: اوراق مشارکت با نام به اسم فرد خریدار صادر می‌شود و حق مالکیت به شما داده می‌شود؛ اما اوراق بی‌نام در وجه حامل و بدون دادن حق مالکیت صادر می‌شود و هر شخصی توانایی نقد کردن آن اوراق را دارد؛

• قابل تبدیل شدن به سهام: این اوراق در زمان سررسید قابلیت تبدیل شدن به سهام را دارد که البته تصمیم‌گیرنده، مجمع فوق‌العاده صاحبان سهام است؛

• قابل تعویض با سهام: این نوع از خرید و فروش اوراق مشارکت، امکان ورود به حوزه بورس را هم به خریداران می‌دهد؛ می‌پرسید چگونه؟ ما به شما پاسخ می‌دهیم! زمانی که شما تصمیم به فروش این اوراق می‌گیرید، مختار هستید که در صورت واگذاری این اوراق، سهام شرکت‌های بورسی را بگیرید و در این صورت قدم‌های اولیه را برای ورود به بازار سرمایه وسرمایه‌گذاری در بورسبرمی‌دارید؛

تکته‌ای که باید بدانید:
نکته‌ حائز اهمیت، دلیل انتشار اوراق مشارکت و عرضه آن است؛ این اوراق چه در سازمان بورس اوراق بهادار عرضه شوند و چه در خارج از بورس، با هدف تامین مالی پروژ‌ه‌ها و انجام طرح‌های زیرساختی و عمرانی مهم، منتشر می‌شوند!

حالا که با انواع اوراق مشارکت آشنا شده‌اید و چند و چون آن را می‌دانید، وقت آن است که با راه‌‌های خرید و فروش اوراق مشارکت هم آشنا شوید تا هم سطح انواع اوراق مشارکت آگاهی شما در این حیطه افزایش پیدا کند و هم در این مسیر پر فراز و نشیب ضرری متحمل نشوید.

راهنمای خرید و فروش اوراق مشارکت

برای آنکه بتوانید انواع اوراق مشارکت را با آسودگی خاطر معامله کنید، ما به تفکیک روش‌های خرید و فروش این اوراق را در بورس، فرابورس ، خارج از بورس و … بررسی کرده‌ایم. گام به گام همراه ما و توضیحات ما فرآیند معامله را طی کنید تا دچار خطا و اشتباه نشوید.

خرید و فروش اوراق مشارکت در بورس و فرابورس

اولین مرحله‌ای که لازم است انجام دهید، انتخاب اوراق مشارکت مدنظرتان است. سپس با در دست داشتن کد بورسی خود، وارد سامانه آنلاین معاملاتی یا همان کارگزاری می‌شوید؛ در مرحله بعد، خرید اوراق را ثبت می‌کنید و این اوراق در پنل کاربری شما قرار می‌گیرد. در نهایت هر زمان که تصمیم به فروش اوراق مشارکت بگیرید، با طی کردن همین فرآیند، می‌توانید به صورت آنلاین اقدام به فروش کنید.

خرید و فروش اوراق مشارکت در بانک مرکزی و خارج از بورس

برای خرید این دسته از اوراق مشارکت، باید از طریق اخبار و رسانه، اوراق مشارکت مورد نظر خود را انتخاب کنید؛ بعد از آن با مدارک هویتی و شناسایی خود به یکی از بانک‌های عامل مراجعه کنید و اوراق مدنظرتان را بخرید؛ البته لازم به ذکر است که جهت فروش این اوراق هم همین مراحل طی می‌شود. یعنی در همان بانک عامل و مراجعه به متصدیان بانک، می‌توانید اوراق مشارکت خود را بفروشید.

حالا که با نحوه معامله اوراق مشارکت آشنا شدید، برای آنکه بهتر بتوانید با سرمایه‌گذاری روی این اوراق آشنا شوید، لازم است نکات پرکاربرد را هم درباره این مقوله مطالعه کنید. پس بخش بعدی مطلب را از دست ندهید!

ضمناً حالا که بحث سرمایه‌گذاری، بورس، بازار سرمایه و موضوعاتی از این قبیل داغ است، خالی از لطف نیست که وارد مجله لندو شوید و در خصوص زمان معامله در بازار بورس هم مطالعه کنید. چرا که ساعت معامله و اطلاعات گسترده در این حوزه یکی از راه‌های سرمایه‌گذاری اصولی و بدون اشتباه است؛ پس با یک کلیک وارد صفحه بهترین زمان معامله در بورس شوید و از این پس، معاملات خود را در بهترین زمان ممکن انجام دهید.

۵ نکته مهم درباره اوراق مشارکت و معامله آن

ما در این‌جا ۵ مورد از نکات کاربردی و مهم را برای شما ذکر کرده‌ایم تا با سواد مالی و هوش اقتصادی بالا، به یک سرمایه‌گذار موفق تبدیل شوید. این ۵ مورد به شرح زیر است:

1. خرید و فروش اوراق مشارکت در زمره سرمایه‌گذاری‌های کم ریسک محسوب می‌شود؛ پس اگر قصد دارید پای خود را یک قدم فراتر از خرید طلا، سکه، دریافتوام فوریو… بگذارید، اما در عین حال هم در ذهنتان با ریسک و پیامدهای آن کلنجار می‌روید، این روش می‌تواند پاسخگوی نیازتان باشد؛
2. سود اوراق مشارکت بین ۳ تا ۶ درصد بیشتر از سود سالیانه بانک‌ها تعیین می‌شود؛
3. قیمت فروش واقعی اوراق مشارکت را، عرضه و تقاضای آن سهم در فضای بورس تعیین می‌کند؛
4. شما به ازای هر یک ورق از اوراق مشارکت، باید حدود ۱۰۰ هزار تومان پرداخت کنید؛
5. در نهایت برای اینکه سود اوراق مشارکت شامل حال شما شود، باید حداقل ۴ روز این اوراق را نگه دارید و بعد اقدام به فروش کنید؛

حالا که با نکات حاصل از خرید و فروش اوراق مشارکت آشنا شدید، بهتر است برای ما و سایر دوستان بگویید که چه میزان با این اوراق، سود و منفعت حاصل از آن آشنایی دارید؟ آیا ترجیح شما ورود به حوزه بازار سرمایه است یا شکل سنتی پس‌انداز و سرمایه‌گذاری را ترجیح می‌دهید؟ ممنون می‌شویم در کامنت‌های این مطلب نظر خود را بنویسید!

اگر جزو طرفداران پس‌انداز و سرمایه‌گذاری به شکل سنتی هستید، بخش پایانی مطلب را از دست ندهید.

به جز معامله اوراق مشارکت، سایر روش‌های سرمایه‌گذاری کدامند؟

علاوه بر خرید و فروش اوراق مشارکت، می‌توانید با انتخاب یکی دیگر از روش‌های سرمایه‌گذاری مانند خرید طلا، خرید سکه، خرید مسکن، خرید قسطی کالاهای مورد نیازتان و…سرمایه خود را افزایش دهید. برای خرید قسطی می‌توانید از لندو که یک سامانه معتبر برای فروش اقساطی کالا و خدمات است، وام خرید کالا دریافت کنید و با افزایش نقدینگی، پول‌های خود را صرف خرید اوراق در بازار بورس و خارج از بورس کنید؛ در این صورت با دنیای جدید سرمایه‌گذاری هم آشنا می‌شوید. شما با خرید قسطی ا ز سامانه لندو می‌توانید به جای خرج کل ‌پول برای کالا یا محصول مورد نیاز، با استفاده از سود حاصل از سرمایه‌گذاری روی اوراق مشارکت، قسط‌های وام خود را پرداخت کنید و با یک تیر دو نشان بزنید، هم کالای مورد نظر را بخرید، هم لذت سرمایه گذاری را بچشید.

سوالات متداول درباره خرید و فروش اوراق مشارکت

مناسب‌ترین زمان برای خرید اوراق مشارکت، چه زمانی است؟

یکی از رایج‌ترین و بهترین زمان‌های خرید اوراق مشارکت، زمانی است که روند بازار بورس و فرابورس یا همان شاخص کل، نزولی یا خنثی باشد. شما برای آشنایی بیشتر با مفهوم شاخص انواع اوراق مشارکت بورسی و انواع آن می‌توانید وارد مطلب معرفی انواع شاخص‌های بورس در مجله لندو شوید و با اطلاعات کامل‌تری در بازار بورس و فرابورس حاضر شوید.

آیا برای خرید اوراق مشارکت، به پرداخت کارمزد نیاز است؟

بله؛ کارمزد معاملات اوراق مشارکت، حدودا برابر با یک هفتم کارمزد معاملاتی است که در بازار بورس انجام می‌شود.

مزیت‌ها و معایب اوراق مشارکت چیست؟

بزرگ‌ترین مزیت این اوراق، کم‌ریسک بودن آن است و از معایب این اوراق می‌توان به بازدهی پایین‌تر و دریافت سود کم‌تر اشاره کرد.

اوراق بهادار با درآمد ثابت از تعریف تا معرفی انواع آن

همانطور که می‌دانید سرمایه‌گذاری در بازار بورس، گزینه‌ای بسیار مناسب برای افراد دارای روحیه ریسک پذیری بالا می‌باشد. اما آیا روشی وجود دارد که افرادی که اهل ریسک نیستند نیز بتوانند به بازار بورس راه یابند؟ آیا راهی وجود دارد که علاوه بر حفظ اصل سرمایه سرمایه‌گذاران، سودهایی را نیز برای آنها رقم بزند؟ برای پاسخ به این سوال‌ها می‌بایست شما را با اوراق بهادار با درآمد ثابت که یکی از بهترین راهکارهای سرمایه‌گذاری با پرداختی‌های با بازه زمانی از پیش تعیین شده است، آشنا سازیم. اگر شما نیز به دنبال آشنایی با این روش سرمایه‌گذاری کم ریسک هستید، پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را از دست ندهید.

اوراق بهادار با درآمد ثابت چیست؟

اوراق بهادار با درآمد ثابت (Fixed-Income Security) نوعی روش سرمایه‌گذاری بوده که در آن فرد سرمایه‌گذار در تاریخ‌های مشخص، مبالغی را دریافت می‌نماید. این روند تا زمان پایان تاریخ سررسید این اوراق ادامه خواهد داشت. در تاریخ سررسید نیز اصل مبلغ سرمایه‌گذاری شده توسط فرد به وی بازگردانده می‌شود.

در واقع، در این سبک از سرمایه‌گذاری یک جریان درآمدی برای فرد ایجاد می‌گردد و در پایان نیز اصل مبلغ سرمایه به وی بازگردانده می‌شود. توجه داشته باشید که عبارت ثابت در عنوان این اوراق، به معنای دریافتی‌های با مقادیر ثابت نیست. بلکه به جنبه اجباری بودن برنامه زمانی پرداخت‌ها اشاره دارد. بازده این اوراق نسبت به سهام کمی کمتر بوده و در مقایسه با سپرده‌های بانکی، اندکی بیشتر است.

اوراق بهادار با درآمد ثابت را می‌توان یکی از ابزارهای بر پایه بدیهی دانست. به عبارتی، این اوراق نوعی قرض به دولت و یا بانک‌ها بوده که آنها نیز در قبالش، سودهایی کوپنی به سرمایه‌گذاران پرداخت و در پایان نیز اصل مبلغ را به آنها باز می‌گردانند. سرمایه‌گذارانی که به دنبال تحمل ریسک کمتر و برخورداری از جریان تضمین شده نقدینگی هستند، از این اوراق به شدت استقبال می‌نمایند.

مزایای ‌سرمایه گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت

همانطور که گفتیم، اوراق بهادار با درآمد ثابت را می‌توان یک روش سرمایه‌گذاری تقریبا بدون ریسک به حساب آورد. از اصلی‌ترین مزایای این اوراق می‌توان به اولویت پرداخت پول دارندگان آن در زمان انحلال یا ورشکستگی یک شرکت اشاره کرد. علاوه بر این، 3 مورد دیگر از مزایای کلیدی این اوراق عبارتند از:

1. سرمایه گذاری مطمئن با درجه ریسک بسیار پایین

اوراق بهادار با درآمد ثابت را می‌توان یکی از کم ریسک‌ترین گزینه‌ها جهت سرمایه‌گذاری به حساب آورد. در این روش به دلیل سرمایه‌گذاری در بخش‌های مطمئن و با ریسک پایین، نوسانات و نرخ سود کم می‌باشد. از این رو می‌توان ریسک آن را نیز به همان نسبت پایین دانست.

2. حفظ اصل سرمایه ضمن برخورداری از پرداخت سودهای دوره ای

سرمایه‌گذاران در حوزه اوراق با درآمد ثابت، علاوه بر دریافت مبالغی در دوره‌های معین، در تاریخ سررسید این اوراق نیز اصل سرمایه خود را دریافت می‌نمایند. از این رو، از یک جریان درآمدی تقریبا بدون ریسک بهره خواهند برد. همچنین معین بودن زمان سررسید نیز به افراد این امکان را می‌دهد که برای سایر سرمایه‌گذاری‌های مورد نظر خود در آینده نیز یک برنامه زمانی مشخص داشته باشند.

3. تضمین اعتبار و بازگشت سرمایه

کلیه اوراق با درآمد ثابت، توسط شرکت‌هایی اعتبارسنجی می‌گردند. این امر به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که انتخاب بهتری با توجه به ثبات اقتصادی هر یک از آنها داشته باشند. علاوه بر این، با توجه به اینکه دولت پرداخت این اوراق را تضمین می‌کند، بازگشت سرمایه افراد نیز امری بدون ریسک و قطعی خواهد بود.

معایب و ریسک‌های ‌اوراق بهادار با درآمد ثابت

همانطور که گفته شد، این اوراق کمترین میزان ریسک را دارند اما این امر به معنای صفر بودن درجه ریسک آنها نیست. در واقع هر نوع سرمایه‌گذاری ریسک‌های احتمالی خود را خواهد داشت. اوراق بهادار با درآمد ثابت نیز از این قاعده مستثنی نیستند. از جمله اصلی‌ترین ریسک‌های این اوراق می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. ریسک مربوط به تورم

یکی از ریسک‌های اوراق با درآمد ثابت را می‌توان، نرخ تورم دانست. در واقع ممکن است شرایط به گونه‌ای پیش رود که نرخ بهره پرداختی، نتواند نرخ تورم را پوشش دهد و این امر برای سرمایه‌گذاران مشکل ساز گردد.

2. ریسک مربوط به نرخ بهره

به طور معمول، بین نرخ بهره و ارزش اوراق بهادار با درآمد ثابت، رابطه‌ای معکوس حاکم است. به عبارتی، با کاهش نرخ بهره، سرمایه‌گذاران تمایل به خروج پول خود از بانک را خواهند داشت. در این شرایط، سرمایه‌گذاری ایمن در بورس مورد استقبال بیشتری قرار خواهد گرفت. از این رو، با کاهش نرخ بهره، به ارزش اوراق با درآمد ثابت افزوده خواهد شد و بالعکس.

3. ریسک مربوط به وقایع غیر منتظره

رویدادهای غیرمنتظره همچون سیل، جنگ، زلزله و… می‌توانند ارزش اوراق با درآمد ثابت را تحت تاثیر قرار دهند. البته این امکان وجود دارد که رویداد مربوطه تنها در یک بخش خاص اتفاق بیافتد و ارزش اوراق آن بخش را تحت تاثیر قرار دهد.

انواع ‌اوراق بهادار با درآمد ثابت

به طور کلی، اوراق بهادار با درآمد ثابت به دو دسته اوراق بدهی و گواهی سپرده قابل تقسیم می‌باشند. البته در این بین، اوراق بدهی رایج‌تر از دسته دیگر بوده و از محبوبیت بیشتری نیز برخوردار هستند. به طوری که در بسیاری کشورهای دنیا، اکثر سرمایه‌گذاران پول خود را به طور معمول به خرید اوراق بورسی با ریسک کم و همینطور اوراق بدهی اختصاص می‌دهند. در ادامه با هر دو نوع اوراق با درآمد ثابت به طور کامل آشنا خواهیم شد.

1. اوراق بدهی

اوراق بدهی را می‌توان یکی از رایج‌ترین انواع اوراق با درآمد ثابت دانست. به طور معمول این اوراق با هدف تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی انتشار می‌یابند. به عبارتی، شرکت‌ها و دولت‌ها با فروش این اوراق به عموم مردم، به نوعی از آنها وام گرفته و از این طریق منابع مالی مورد نیاز خود جهت اجرای پروژه‌ها را تامین می‌نمایند.

لازم است به این نکته اشاره کرد که سرمایه‌گذاران اوراق بدهی، سهمی در مالکیت شرکت‌ها ندارند. از این رو، حق رای در تصمیم گیری‌های شرکت را نیز نخواهند داشت. این احتمال وجود دارد که اوراق بدهی کوپن پرداخت سود داشته باشند. در این صورت، می‌بایست در بازه‌های زمانی مشخصی به دارندگان این اوراق، مقادیر از پیش تعیین شده‌ای پرداخت گردد.

اوراق بدهی به دو دسته اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت و اوراق قرضه با نرخ بهره شناور تقسیم می‌گردد. از جمله مشخصه‌های مشترک تمامی انواع اوراق بدهی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تاریخ سررسید
• ارزش اسمی
• قیمت فروش
• بازده تا تاریخ سررسید (YTM)
• ارزش اسمی
• نرخ سود اسمی

در ادامه، به منظور آشنایی با انواع اوراق بدهی، ابتدا شما را با تعریف اوراق قرضه آشنا ساخته و سپس به تشریح هر یک از انواع اوراق بدهی خواهیم پرداخت.

اوراق قرضه چیست؟

طبق ماده 52 اصلاحیه قانون تجارت، تعریف اوراق قرضه به شرح زیر می‌باشد:

“ورقه قرضه، ورقه قابل معامله‌ای است که معرف مبلغی وام است با بهره معین که تمام یا اجزای آن در موعد معین باید مسترد گردد.”

به عبارتی، شرکت‌ها با انتشار این اوراق به نوعی از عموم مردم وام گرفته و منابع مورد نیاز خود را تامین می‌نمایند. در واقع، با این روش، شرکت‌ها مبالغ بالایی را از تعداد زیادی سرمایه‌گذار قرض نموده که هر کدام از آنها تنها بخش کوچکی از اوراق را خریداری نموده‌اند.

سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه در مقایسه با سهام از ریسک کمتری برخوردار می‌باشد و این یک مزیت بزرگ برای این اوراق به حساب می‌آید. البته باید اشاره کرد که این اوراق برخلاف دیگر اوراق، معافیت مالی نداشته و شاید بتوان این را نیز یکی از اصلی‌ترین معایب آن به شمار آورد.

اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت

از انواع اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت می‌توان به اوراق قرضه قابل تبدیل، اوراق قرضه رهنی، اوراق قرضه درآمدی، اوراق قرضه تضمین شده و… اشاره نمود.

اوراق قرضه با نرخ بهره شناور

منظور از شناور بودن نرخ بهره در این اوراق آن است که در بازه‌های زمانی مختلفی (به طور معمول هر سه ماه یکبار) نرخ بهره این اوراق مجددا مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. بانک‌ها اینگونه اوراق را منتشر کرده و تحت عنوان گواهی سپرده با نرخ شناور از آنها یاد می‌شود.

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت را می‌توان نوعی اوراق قرضه دانست که جهت اجرای طرحی معین از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد. دارندگان این اوراق به نسبت مبلغ اسمی سود حاصل از اجرای طرح ها در آن سهیم می‌شوند.

این اوراق می‌توانند به هر دو صورت بی نام و یا با نام باشند. به طور کلی، اوراق مشارکت بورسی با نام بوده و اوراق غیر بورسی از جمله اوراق بی نام به حساب می‌آیند. قیمت، طول دوره سرمایه‌گذاری و همینطور هدف از انتشار این اوراق معین می‌باشد.

اوراق مشارکت خود به دو دسته زیر قابل تقسیم می‌باشند:

1. اوراق مشارکت ساده

به طور کلی، اکثر اوراق منتشر شده در ایران جز دسته اوراق مشارکت ساده به حساب می‌آیند. این اوراق می‌توانند بی نام و یا با نام باشند. معاملات این اوراق طبق مکانیزم‌های حقوقی مشخصی که تضمین بازپرداخت اصل و سود ورقه را پیش بینی نموده‌اند، انجام می‌گردد.

این اوراق پس از انتشار، غیر قابل تغییر می‌باشند. دارندگان این اوراق در یک طرح اجرایی مشخص سهیم بوده و در زمان سررسید، دارندگان و منتشر کنندگان آن، ضمن دریافت سودهای حاصل از اجرای طرح‌های مربوطه، اصل سرمایه خود را نیز دریافت می‌نمایند. به این ترتیب، ارتباط آنها با شرکت ناشر از آن پس پایان می‌یابد.

2. اوراق مشارکت مرکب

انتشار اوراق مشارکت مرکب، به وسیله شرکت‌های سهامی عام صورت می‌گیرد. این اوراق، به دو نوع اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام یا اوراق مشارکت قابل تبدیل با سهام تقسیم بندی می‌گردند. در نوع اول، اوراق در تاریخ سررسید نهایی خود با سهام سایر شرکت‌های پذیرش شده در بورس تعویض می‌شوند. در نوع دوم نیز، با فرا رسیدن زمان سررسید و یا افزایش سرمایه، اوراق به سهام شرکت‌های منتشر کننده اوراق تبدیل می‌گردند. (همانطور که ذکر شد، این نوع از اوراق مشارکت مرکب، در صورت افزایش سرمایه شرکت قابل انتشار می‌باشند.)

لازم است توجه داشته باشید که به طور معمول این نوع اوراق در ایران منتشر نمی‌گردند.

2. گواهی سپرده

علاوه بر اوراق بدهی، گواهی سپرده نیز یکی از انواع اوراق بهادار با درآمد ثابت به حساب می‌آید. گواهی سپرده، توسط بانک‌ها منتشر و عرضه می‌شود و انواع اوراق مشارکت تضمین اصل سپرده و سودهای پرداختی نیز به عهده خود بانک می‌باشد.

سرمایه‌گذاران سودهای خود را از طریق کوپن‌های گواهی سپرده و به صورت دوره‌ای دریافت می‌نمایند. این گواهی‌ها دارای تاریخ سررسید و نرخی ثابت برای سود هستند و به شخص دارنده یا حامل، این اجازه را می‌دهند که سود سپرده را مسترد نماید.

دو نوع گواهی سپرده عبارتند از:

• گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری عام

این نوع گواهی به سپرده‌هایی گفته می‌شود که با سررسید مشخص نزد بانک‌ها افتتاح می‌شوند. بانک‌ها نیز در قبال دریافت این سپرده‌ها، گواهی تحت عنوان گواهی سپرده مدت دار ویژه سرمایه‌گذار عام صادر می‌نماید. این نوع گواهی دربردارنده شرایط قرارداد سپرده گذاری بود و می‌تواند به صورت با نام و یا بی نام باشد.

• گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری خاص

این نوع گواهی به سپرده‌هایی اطلاق می‌گردد که بانک به منظور تامین منابع مالی اجرای پروژه‌های ساختمانی، خدماتی، تولیدی و… افتتاح می‌نمایند. این نوع گواهی‌ها نیز دارای سررسیدی مشخص می‌باشند.

جمع بندی

در این مقاله سعی شد تا شما را با اوراق بهادار با درآمد ثابت آشنا سازیم. دریافتیم که این اوراق از ریسک بسیار پایینی برخوردار بوده و ضمن حفاظت از سرمایه اصلی سرمایه‌گذاران، سودهایی را نیز به صورت دوره‌ای برای آنها به ارمغان می‌آورد. از این رو چنانچه به دنبال تجربه ریسک‌های بالا نیستید، خرید این اوراق می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای شما باشد.

امیدواریم این مقاله برای شما خوانندگان گرامی مفید واقع شده باشد. پیشنهاد می‌کنیم چنانچه سوالی در خصوص این اوراق و یا تجربه‌ای از استفاده از آن را دارید، در قسمت دیدگاه با ما در میان بگذارید.

در پایان لازم دیدیم تا با توجه به استقبال روز افرون افراد جامعه از بورس و اهمیت مبحث انتخاب کارگزار، شما را با یکی از شناخته شده ترین کارگزاران بازار سرمایه آشنا سازیم. پیشنهاد ما به شما کارگزاری مدبر آسیا است. این کارگزاری با دارا بودن تیمی فعال و با تجربه، آماده است تا شما را در مسیر پر نشیب و فزار سرمایه‌گذاری در بورس همراهی کند. می‌توان گفت کارگزاری مدبر آسیا، سقف خواسته‌های شما از یک کارگزار را برآورده ساخته و بدون شک بالاترین کیفیت خدمت رسانی را در این کارگزاری تجربه خواهید نمود.

انواع اوراق مشارکت

به هر محل فیزیکی یا غیر فیزیکی که داخل آن داد و ستد انجام شود، بازارهای سرمایه و مالی گفته می شود.
اوراق بهادار نوعی ابزار مالی محسوب می شود که از ارزش مالی برخوردارند و حقوقی مالی برای مالک خود ایجاد می‌کنند.

در این مقاله به معرفی و بررسی انواع اوراق بهادار خواهیم پرداخت.

به هر محل فیزیکی یا غیر فیزیکی که داخل آن داد و ستد انجام شود، بازارهای سرمایه و مالی گفته می شود. در حقیقت از ساده ترین بازارهای محلی تا بازار سهام و اوراق، همگی بازارهای مالی یا Financial market هستند. همچنین بازارهای مالی شامل بازار پول، بازار اوراق بهادار، بازار مبادلات ارزی، بازار طلا و بازار بورس می شود.

• مفهوم و تفاوت بازار پول و بازار سرمایه:

بازار پول بازاریست که اشخاص حقیقی و حقوقی، شرکت ها و بنگاه های تجاری با استفاده از ابزاری مانند سپرده، وام وثیقه، حواله، برات(سند اقتصادی) و . اموال خود را رد و بدل می کنند و این بازار مقدار و سرعت نقدشوندگی خیلی بالایی دارد. بازار سرمایه بازار بورس اوراق بهادار است.

بازار پول مدت زمان ثابت و مشخصی دارد و قراردادی است، مثلا ممکن است افراد قراردادهای یکساله تا چندساله داشته باشند. در این بازار وثیقه، وام، حواله و برات استفاده می شود. ولی در بازار سرمایه خرید و فروش کوتاه مدت تا بلند مدت است و مدت مشخصی ندارد. ابزار کار در این بازار اوراق بهادار، سهام و انواع آن است.

• بازار مبادلات ارزی:

بازار خرید و فروش ارزهای خارجی و داخلی، مانند بازار فارکس، بازار ارزهای رمز نگار یا دیجیتال

این بازار مانند سهامداریست، در بازر بورس صندوق طلا یا صندوق سکه خرید و فروش می شود. به جای خرید طلا یا سکه در بازار که کارمزد و مالیات و ارزش افزوده بالایی دارد که در واقع در زمان خرید آن نزدیک 17% در ضرر خواهید بود، می توانید با خرید صندوق طلا یا سکه به هر مقدار مورد نیاز، کارمزد کمتری بپردازید.

• انواع صندوق های طلا و سکه:

_ صندوق سکه طلا گوهر

_ عیار (صندوق سکه پشتوانه طلای مفید)

_ زر (صندوق سکه پشتوانه سکه طلای زر)

• اوراق بهادار چیست و انواع آن کدامند؟

اوراق بهادار نوعی ابزار مالی محسوب می شود که از ارزش مالی برخوردارند انواع اوراق مشارکت و حقوقی مالی برای مالک خود ایجاد می‌کنند. که بسته به موقعیت و مالکیت شخص دارنده به چند دسته اوراق بدهی یا اوراق قرضه، اوراق صاحبان سهام مانند سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه یا اوراق مشارکت، مشتقات یا ابزار مشتقه، اختیار معامله، قرارداد آتی و صکوک تقسیم می گردد؛ که هر کدام ارزشی مالی برای مالک خود به همراه دارند.

در ذیل توضیح مختصری در مورد هر نوع اوراق بهادار ارائه شده است، برای اطلاعات بیشتر و به وبلاگ بورس کست مراجعه کنید.

_ اوراق بدهی یا اوراق قرضه اوراقیست که شرکت صادر کننده متعهد است در قبال مبلغی که از خریدار دریافت کرده، مبلغ مشخصی را در دوره‌های مشخص به او پرداخت کند و در نهایت در زمان فرا رسیدن سررسید نیز اصل مبلغ دریافتی تسویه می شود.

_ سهام یا اوراق حقوق صاحبان سهام یکی از مهمترین و متداول‌ترین انواع اوراق مشارکت انواع اوراق بهادار است و بیشتر حجم معاملات در بازار بورس به سهام تعلق دارد. این اوراق ریسک بیشتری نسبت به اوراق بدهی دارد ولی از طرفی بازدهی بیشتری نیز برای سرمایه گذار به دنبال خواهد داشت. سهام انواع مختلفی دارد، از جمله:

سهام عادی که در بازار بورس تهران خرید و فروش می شود.

سهام ممتاز نوعی سهم است که سود مشخصی دارد.

سهام جایزه در زمان افزایش سرمایه شرکت به سرمایه گذار تعلق می گیرد که به صورت سهام اسمی در نظر گرفته می شود.

حق تقدم نیز سهامی به قیمت ارزش اسمی است که در زمان افزایش سرمایه شرکت به سرمایه گذاران پیشین پیشنهاد داده می شود.

برای آشنایی با میزان ریسک پذیری کلیک کنید.

_ اوراق مشتقه به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر در بازاری که معاملات آن بر اساس یک کالای فیزیکی یا دارایی پایه صورت می‌پذیرد کاربرد دارد و به طور کلی چهار نوع اوراق بهادار مشتقه اصلی داریم:

قراردادهای اختیار معامله

_ اوراق مشارکت بازدهی تضمین شده ای دارند و بنابراین هیچ گونه ریسکی را متوجه سهامدار نمی کند، در حقیقت اوراق مشارکت اوراقیست که بیانگر مشارکت دارنده آن در یک طرح است و سود اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می شود توسط بانک ها و موسسات مالی معتبر و یا دولت تضمین می شود، بنابراین خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسید های مشخص سود تعهد شده را دریافت می کند.

مشاوران بورس کست با بهره گیری از آخرین دانش روز بازارهای سرمایه به صورت آنلاین و بدون نیاز به مراجعه حضوری آماده پاسخ گویی به سوالات شما هستند تا شما دوستان بتوانید به راحتی در هر زمان از هرکجا و با هر دستگاهی به سود مورد نظر خود برسید.

حسابداری

١- اوراق بهادار بدون‌خطر (risk-less securities): چون پرداخت اصل و فرع این اوراق توسط دولت تعهد و ضمانت شده است، آن‌ها را بدون خطر محسوب کرده، و سرمایه‌گذار با اطمینان کامل می‌تواند سرمایه‌گذاری کند. اوراق بهادار بدون خطر به سه دسته تقسیم می‌شوند:
الف) اوراق خزانه (treusury bills): اکثر این اوراق شکل تنزیلی دارند و با کسر (discount) به فروش می‌رسند، یعنی سرمایه‌گذار این اوراق را زیر ارزش اسمی آن‌ها خریداری می‌کند، و در زمان سررسید که حداکثر یک سال است، مبلغی برابر ارزش اسمی آن‌ها دریافت می‌کند. مثلاً، اوراق خزانه‌ای که ارزش اسمی آن ٠٠٠ر١ دلار و مدت آن یک سال باشد، چنان‌چه هم‌اکنون به قیمت ٩٠٠ دلار به‌فروش برسد، نرخ بازده‌ای برابر:

ب) اوراق قرضه دولتی (government bonds): این اوراق سررسیدهای طولانی داشته، و برخلاف اوراق خزانه نرخ بهره سالانه دارد. ارزش اسمی آن‌ها معمولاً ١٠٠٠ دلار است. به‌طور مثال، اگر ارزش اسمی اوراق قرضه دولتی ١٠٠٠ دلار و بهره آن‌ها ١١% بوده. و سررسید آن‌ها در سال ٢٠١٠ باشد، اوراق مزبور علاوه‌بر این‌که سالانه ١١٠ دلار بهره می‌گیرند، در سال ٢٠١٠ نیز مبلغ ١٠٠٠ دلار دریافت می‌کنند. در ایران، اوراق مشارکت دولتی که توسط دولت یا بانک مرکزی انتشار می‌یابد، نزدیک‌ترین ابزار مالی به این اوراق است.
ج) اوراق قرضه شهردار‌ها (municipality bonds): شهرداری‌ها برای تأمین مالی طرح‌های عمرانی به انتشار اوراق قرضه اقدام می‌کنند و متعهد به پرداخت اصل و بهره این اوراق بهادار‌اند. دولت‌ها به‌منظور کمک به شهرداری‌ها در جذب سرمایه‌ها معمولاً بهره اوراق قرضه شهرداری‌ها را از مالیات معاف می‌کنند. یعنی، خریدار این‌گونه اوراق بابت بهره آن مالیات نمی‌پردازد، و به همین دلیل شهرداری‌ها زیر نرخ بازار، بهره می‌پردازند. برای مقایسه نرخ بهره بازار با نرخ بهره اوراق قرضه شهرداری‌ها، می‌توان مطابق روش زیر اقدام کرد:

(نرخ بازار) (نرخ مالیات) - نرخ بازار = نرخ بهره پس‌ازکسر مالیات برای سرمایه‌گذاری

اگر نرخ بهره بازار ١١% و نرخ بهره اوراق قرضه شهرداری‌ها که معمولاً از نرخ بهره بازار پایین‌تر است. ٨% باشد، در کدام‌یک از این دو باید سرمایه‌گذاری کرد. نرخ مالیات ٤٠% فرض شده است.

٦/٦% یا ٦٦/٠ = (١١%) ٤٠% - ١١% = نرخ بهره پس‌از کسر

مالیات برای سرمایه‌گذاری

بنابراین، در مودر فوق بهتر است روی اوراق قرضه شهرداری‌ها سرمایه‌گذاری کرد.

چون به‌دلایل مختلف شهرداری‌ها ممکن انواع اوراق مشارکت است در پرداخت اصل و بهره اوراق قرضه خود ناتوان بمانند، در نیجه سرمایه‌گذاری در این‌گونه اوراق در مقایسه با اوراق قرضه دولتی با کمی خطر همراه می‌باشد. سررسید این‌گونه اوراق طولانی بوده و معمولاً متناسب با عمر طرح‌های عمرانی‌ای است که برای تأمین آن‌ها اوراق قرضه منتشر می‌شود. در ایران، اوراق مشارکت توسط شهرداری‌ها انتشار ایفته که شباهت با این ابزا دارد. در سال ١٣٧٣، اولین اوراق برای طرح خیابان نواب تهران انتشار یافت.

٢- اوراق بهادار با خطر (risk securities): این‌گونه اوراق بهادار معمولاً توسط اشخاص حقوقی و حقیقی انتشار می‌یابد. بازده سرمایه‌گذاری روی بیشتر این اوراق قابل پیش‌بینی نیست. اوراق بهادار با خطر به دو گروه عمده تقسیم می‌شود:

الف) اوراق بهادار با درآمد ثابت (fixed-income securities): این اوراق بهادار، سهام ممتاز و اوراق قرضه شرکت‌ها را شامل می‌شود. فرق اوراق قرضه دولتی و شرکتی در مسأله تضمین آن است. اوراق قرضه شرکت‌ها متضمن قبول خطر بیشتری است، چرا که امکان دارد شرکت در فاصله انتشار این اوراق تا موعد پرداخت آن‌ها دچار مشکلات مالی شود.در کشورهای پیشرفته، پاره‌ای شرکت‌های خدمات مالی وجود دارند که خطر اوراق قرضه شرکت‌های مختلف را درجه‌بندی می‌کنند. از جمله می‌توان از شرکت‌های استانداردوپورز (Standard & Poor's) و مودی (Moody's) نام برد که از علامت‌های زیر برای درجه‌بندی خطر شرکت‌ها استفاده می‌کنند:

هر قدر از نماد AAA به طرف D حرکت می‌کنیم، خطر بیشتر، کیفیت اوراق قرضه پایین‌تر، و امکان عدم بازپرداخت جدی‌تر می‌شود.

افراد و شرکت‌ها با پرداخت وجه اشتراک، آبونه این شرکت‌ها می‌شوند تا ازاطلاعات آن‌ها برای صمیم‌های مالی خود سود جویند. این‌گونه شرکت‌ها دارای سابقه‌ای طولانی و خوب بوده، و مردم به نظرهای آن‌ها اهمیت می‌دهند

ب) اوراق بهادار با درآمد متغیر (Variable-income securities): به اوراق گفته می‌شود که سرایه‌گذار از مبلغ درآمد آن‌ها اطلاع دقیقی ندارد. از مهم‌ترین این اوراق سهام عادی منتشرشده توسط شرکت‌های سهامی است. در مورد سهام عادی و اوراق قرضه قابل تبدیل (convertibles) به سهام عادی در صفحه‌های بعدی این جزوه سخن خواهد رفت.

• اوراق قرضه با بهره شناور (variable rate bonds): بهره‌ای که بدین اوراق تعلق می‌گیرد از پیش تعیین نشده و تابعی از یک شاخص اقتصادی مانند تورم می‌باشد. مثلاً، در قرارداد مربوط به این اوراق نوشته می‌شود که بهره این قرضه برابر است با نرخ تورم اعلام‌شده توسط بانک مرکزی به‌علاوه ٥%. درآمد پولی این‌گونه اوراق قرضه متغیر است، ولی درآمد واقعی‌شان (تعدیل‌شده به شاخص قیمت‌ها) ثابت است (نرخ بازده واقعی در مثال فوق ٥% خواهد بود).
• حق خرید سهم (warrants): اوراق بهاداری است که شرکت منتشر می‌کند و به دارنده آن اختیار می‌دهد ظرف مدت معین، مقدار معینی از سهام شرکت را به قیمت از پیش تعیین‌شده ابتیاع کند. به دارنده اختیار خرید سهم سود و بهره تعلق نمی‌گیرد. با این همه، سرمایه‌گذاران حاضرندبابت آن‌ها پول بپردازند؛ این به‌خاطر چشم‌انداز رشد شرکت و افزایش قیمت سهام است که مالاً باعث سوددهی این اوراق می‌شود.

معمولاً برای حفظ منافع دارنده این حق شروطی را می‌گذارند، مثلاً، اگر شرکتی به تجزیه سهم (stock split) دست بزند. و یا سهام جایزه منتشر کند، به نسبت درصد تجزیه سهم و سهام جایزه، تعداد حق خرید سهم نیز افزایش می‌یابد و قیمت از پیش تعیین‌شده نیز کاهش می‌یابد. برای مثال، اگر شرکتی ارزش رسمی سام خود را به نصف تقلیل دهد (تجزیه سهم)، یعنی به‌عبارتی تعداد سهام خود را ١٠٠% افزایش دهد، می‌باید تعداد حق خرید سهام شرکت را دو برابر کند، و در عوض قیمت از پیش تعیین‌شده آن را هم به نصف تقلیل دهد.

• اختیار خرید سهم (Call option): این اختیار معمولاً توسط نهادهای مالی منتشر می‌شود، و اشخاص با خرید آن، اختیار خرید سهام موردنظر را به‌دست می‌آورند. در این روش سرمایه‌گذاری، سه گروه شرکت می‌کنند:

1. واگذارنده اختیار (seller of the option یا option writer): که در مقابل دریافت مبلغی اختیار خرید سهم را به دیگری واگذار می‌کند.
2. به‌دست آورنده اختیار (buyer of the option): که مبلغی به فروشنده اختیار خرید سهم در مقابل دریافت این حق می‌پردازد.
3. کارگزاران اوراق بهادار: این گروه خریداران و فروشندگان اختیار خرید سهام را یافته و معامله‌های بین آن‌ها را جوش می‌دهند. این گروه در مقابل دریافت کمیسیون خدمات خود را انجام می‌دهند.

در قراردادهای اختیار خرید سهم چند مورد مشخص می‌شود:

١) نام شخصی که اختیار خرید سهم را منتشر می‌کند.

٢) تعداد سهمی که اختیار خرید آن واگذار می‌شود.

٣) مهلت استفاده از اختیار خرید که معمولاً حداقل ٣ ماه و حداکثر ٩ ماه است.

٤) مشخص‌کردن قیمتی که با داشتن برگه اختیار خرید، می‌توان سهم مورد نظر را خرید.

اگر قیمت در آینده بالا برود، به‌دست آورنده اختیار خرید سهم سود می‌برد و فروشنده ضرر می‌کند. ولی اگر قیمت پایین بیاید، به‌دست آورنده حق اختیار سهم، به‌دلیل عدم استفاه از این اختیار برابر قیمتی که به واگذارکننده اختیار خرید سهم پرداخته (حق شرط یا قیمت اختیار option price) زیان می‌کند. واگذارنده اختیار به میزان بهای دریافتی بابت حق اختیار خرید سهم درآمد دارد.

فرض کنید قراردادی بدین‌شکل منعقد می‌شود:

آقای الف اختیار خرید ١٠٠ سهم از کارخانه پارس الکتریک را به آقای ب واگذار می‌کند. مهلت تعیین‌شده استفاده از اختیار خرید این سهام ٩ ماه و قیمت تعیین‌شده خرید هر سهم شرکت پارس الکتریک ٠٠٠ر١٠ ریال می‌باشد. ضمناً حق شرط خرید ١٠٠ سهم مزبور به ازای هر سهم ٠٠٠ر١ ریال تعیین می‌شود. در حال حاضر، قیمت بازار سهام مزبور ٠٠٠ر١٠ ریال برای هر سهم می‌باشد.

سؤال: با توجه به شرایط بالا، آیا بهتر است آقای ب به خرید اختیار خرید سهم اقدام کرده، و یا مستقیماً اصل سهم شرکت پارس الکتریک را ابتیاع کند؟ فرض کنید بودجه آقای ب ٠٠٠ر١٠٠ ریال باشد و قیمت نیز در طی دوره ٩ ماهه مورد نظر به ٠٠٠ر١٥ ریال ترقی کند.

حالت اول: دریافت اختیار خرید سهام

تعداد اختیار خریدی که می‌تواند از الف بخرد ١٠٠ = ٠٠٠ر١ ÷ ٠٠٠ر١٠٠

ارزش اختیار خرید بعداز فزایش قیمت ٠٠٠ر٥ = ٠٠٠ر١٠ - ٠٠٠ر١٥

درآمد آقای ب پس‌از افزایش قیمت ٠٠٠ر٥٠٠ = ٠٠٠ر٥ × ١٠٠

سود خالص ریال ٠٠٠ر٤٠٠ = ٠٠٠ر١٠٠ - ٠٠٠ر٥٠٠

حالت دوم: خریداری اصل سهم

تعداد سهامی که ب می‌تواند بخرد ١٠ = ٠٠٠ر١٠ - ٠٠٠ر١٠٠

بهای سهام پس‌از افزایش قیمت سهم ٠٠٠ر١٥٠ = ٠٠٠ر١٥ × ١٠

سود خالص ٠٠٠ر٥٠ = ٠٠٠ر١٠٠ - ٠٠٠ر١٥٠

این مثال ارزش اختیار خرید سهم را از دیدگاه خریدار نشان می‌دهد. اختیار خرید باعث می‌شود که درصد بازدهی سرمایه‌گذاری افزایش پیدا کند. به‌عبارت دیگر، با خرید اختیار خرید سهم، اهرمی به‌دست می‌آوریم که در صورت افزایش قیمت، ثروت سرمایه‌گذار به یک‌باره افزایش می‌یابد. این تنها یک روی سکه است؛ روی دیگر سکه مسأله خطر است، چرا که قیمت سهام در آینده نامعلوم و متغیر است، همیشه امکان می‌رود که سهام طبق پیش‌بینی افزایش قیمت نداشته باشد.

مثلاً فرض کنی در مثال بالا قیمت سهم مزبور طی ٩ ماه آتی ثابت بماند.

حالت اول: دریافت اختیار خرید سهم

قیمت تعیین‌شده از قبل - قیمت سهم در پایان ٩ ماه = ارزش اتیار خرید

ارزش اختیار خرید در پایان ٩ ماه ٠ = ٠٠٠ر١٠ - ٠٠٠ر١٠ = (٠٠٠ر١٠٠) = ٠ - ٠٠٠ر١٠٠ = زیان حاصل

حالت دوم: خرید اصل سهم و بهای خرید سهم ریال ٠٠٠ر١٠٠ = ٠٠٠ر١٠ × ١٠

سود خالص ٠ = ٠٠٠ر١٠٠ - ٠٠٠ر١٠٠

با مثال‌های بالا روشن می‌شود که سرمایه‌گذاری روی «اختیار خرید سهم» از طرفی بازدهی بالاتری نسبت به خرید سهم داشته، و از جانب دیگر خطر بیشتری نیز دارد.

هم‌اکنون در بورس‌های معتبر جهان، اختیار خرید سهام به‌عنوان اوراق بهادار قابل خرید و فروش معامله می‌شود. گاهی خود بورس برای بعضی از سهام شرکت‌های بخصوص که حجم زیادی از معامله‌ها را تشکیل می‌دهد، امکان معامله option را فراهم می‌آورد. چگونگی ارزشیابی این «اختیار خرید سهام» در مثال زیر توضیح داده می‌شود.

فرض کنید بورس نیویورک برروی سهم شرکت آی.بی.ام. (IBM) امکان معامله سه نوع اختیار خرید سهم را که سررسیدهای آن‌ها به فاصله سه ماه از هم قرار دارد و سه قیمت متفاوت نیز دارد، به‌وجود آورد. جدول «اختیار خرید سهم» برای سهام شرکت آی.بی.ام. در زیر آمده است:

با مشاهده جدول بالا نتایج زیرا را می‌توان گرفت:

١) حق شرط با محدوده زمان اختیار خرید رابطه مستقیم دارد. یعنی، هرچه فاصله زمانی بیشتر باشد، چون امکان استفاده از فرصت‌های بیشتر افزایش قیمت، بالا می‌رود، حق شرط هم گران‌تر می‌شود.

٢) هرچه سهم تعیین‌شده در ورقه اختیار بالاتر باشد، حق شرط ارزان‌تر خواهد بود (وجود رابطه معکوس).

سؤال اصلی این است که کدام‌یک از اختیارهای بالا بازده بالاتری دارد؟ برای پاسخ فرض کنید قیمت روز سهام شرکت آی.بی.ام. به ٧٥ دلار باری هر سهم برسد. با تشکیل جدول بازدهی اختیارهای مختلف سهام آی.بی.ام. خواهیم دید که نسبت بازدهی (سود خالص/حق شرط) برای قیمت‌های بالاتر از پیش تعیین‌شده سهام و زمان‌های زودتر بیشتر است.

(ژانویه)

(ژانویه)

(ژانویه)

این نتیجه منطقی به‌نظر می‌آید، چرا که بازده بیشتر، خطر بیشتری نیز به همراه دارد. سؤال دیگر آن است چنان‌چه قیمت تعیین‌شده سهام در اختیارها بالاتر از قیمت روز سهام در بازار باشد، آیا سرمایه‌گذار وجوه خود را به سرمایه‌گذار روی این ورقه‌های اختیار اختصاص می‌دهد؟

جواب مثبت است و به انتظارات و پیش‌بینی‌های سرمایه‌گذار در مورد چگونگی افزایش قیمت سهام موردنظر در آینده برمی‌گردد. به‌عبارت دیگر، سرمایه‌گذاری روی این‌گونه اختیار خریدها به شخص سرمایه‌گذار و درجه خطرپذیری او مربوط است.

٢) اختیار فروش سهام (put options): نوع دیگری از اختیارها می‌باشد که به خریدار حق می‌دهد سهام خود را به قیمت از پیش تعیین‌شده‌ای، ظرف مدت معین، به‌فروش رساند. خریدار این انواع اوراق مشارکت حق چنان‌چه قیمت بازار تنزل کند، سود خواهد برد. اختیار فروش سهام طبعاً در مواقعی خریداری می‌شود که سرمایه‌گذار پیش‌بینی کند قیمت سهام تنزل خواهد کرد. سرمایه‌گذاران محافظه کار باخرید این حق خطر کاهش قیمت سهامت خود را کاهش می‌دهند. به‌طور کلی، عملکرد اختیار فروش سهام از بین بردن حداقل کردن خطر اوراق بهادار می‌باشد. وجود این برگه‌های اختیار امکان دستیابی به طیف وسیعی از توازی یا بده ـ بستان trade-off خطر ـ انواع اوراق مشارکت بازده را برای سرمایه‌گذار فراهم می‌آورد.

در مواقعی که ارزش سهم در معرض نوسان‌های شدید است، سرمایه‌گذار می‌تواند با سمایه‌گذاریبرروی هر دو نوع اختیار خرید و فروش سهام، امکان زیان عمده را از بین ببرد. البته، باید توجه کرد که این اوراق فقط در مواقعی که با نوسان‌های شدید قیمت روبرو هستیم، باید به‌کار گرفته شود. قراردادهایی که تلفیقی از اختیار خرید و فروش را فراهم می‌آورند، در کشورهای صنعتی غربی مورد استفاده‌اند که Straddle نامیده می‌شوند.

قراردادهای آتی (future contract): در این نوع قرارداد خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالای مشخصی را ا کیفیت استاندارد، قیمت معلوم و در زمان مورد نظر و در مکان مشخص معامله کنند. از این قرارددها معمولاً برای فروش کالاهایی مانند فلزات، نفت، گندم و غیره استفاده می‌شود.

یکی از گروه‌هایی که بدین‌قراردادها توس می‌جویند، زارعین‌اند که برای اطمینان‌خاطر از قیم مشخص در آینده و امکان‌پذیر شدن پرداخت هزینه‌های انجام‌شده، این عمل را انجام می‌دهند. به‌طور کلی، این قراردادها به‌ندرت منجربه تحویل کالا و انجام واقعی معامله می‌شود، بلکه طرفین با روش و خرید چنین اوراق بهاداری، سود و زیان نوسان‌های قیمت خودشان را پرداخته یا می‌گیرند. در نتیجه، این قراردادها هم وسیله‌ای برای کاهش خطر است، هرچند که امکان سفته‌بازی را نیز فراهم می‌آورد.

به‌طور کلی در مورد بازار کالاهای اساسی (commodity)، دو نوع بازار داریم: یکی بازار تحویلی آتی (future market) و یگری بازار تحویل آنی (spot market). در آن دو بازار، بین قیمت‌ها رابطه‌ای منطقی وجود دارد. چگونگی این رابطه به هزینه نگهداریکالا تا زمان تحویل از طرفی، و هزینه راکد ماندن پول (هزینه بهره) از طرف دیگر مربوط است. هرچه هزینه نگهداری کالا بالاتر و هزینه بهره پول بیشتر باشد، تفاوت قیمت آتی و آنی بیشتر خواهد شد. البته، در مورد کالاهای فصلی این امکان وجود دارد که قیمت آتی پایین‌تر از قیمت آنی باشد.

خواننده توجه دارد که در این نوشته به بازار آتی ارز و طلا و نیز بازار اختیار خرید و فروش ارز و طلا نپرداختیم. این غفلت نباید بر این تصور دامن زند که بازارهای یادشده کوچک‌اند. معامله‌های آتی ارز و طلا و نیز معامله‌های اختیار خرید و فروش ارز و طلا حجم بالایی از معامله‌ها در بازارهای مالی جهان را تشکیل می‌دهد.